Jongeren volgen workshop fake nieuws voor Jeugd aan Zet

HUIZEN - Jongeren tussen de 13 en 18 jaar volgden afgelopen vrijdag een workshop over fake nieuws van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Het was de tweede die in het kader van het project Jeugd aan Zet werd gegeven. Eerder volgden een ander deel van de groep de workshop. In totaal doen zo’n 40 jongeren mee aan het project.

De jongeren konden deze zomer terecht om een aantal sporten te volgen en de workshop. Als tegenprestatie krijgen zij een bon van 50 euro, die bij lokale ondernemers kan worden gebruikt. Het project wordt georganiseerd door de Ankers in Huizen in samenwerking met de gemeente, Maatschappelijke Dienstijd, Beeld en Geluid, Quick Runners, s.v. Huizen, Fightclub Huizen en Dans- en Sportschool Laresz. Het Rijk gaf hier subsidie voor.

Vaccineren
Tijdens de workshop leren de jongeren fake nieuws te herkennen. Met name door het zelf te maken. “We willen jullie als het ware een beetje vaccineren. Als je fake nieuws kunt maken, kun je het ook beter herkennen”, legt een van de jongedames uit die de workshop geeft.

Ze vertelt hoe fake nieuws te herkennen is. Bijvoorbeeld door de bron te checken. “Ik vertrouw mijn vrienden wel, dus als iemand mij iets vertelt, ga ik er vanuit dat het waar is. Ik haal mijn nieuws van verschillende bronnen als tv, internet, radio, Insta en NOS-stories. Wat kun je vertrouwen en wat niet”, vraagt ze. “Twitter vertrouw ik bijvoorbeeld niet.”

Internet
Een van de jongeren zegt dat je internet niet kunt vertrouwen. “Ik kijk dan of meerdere mensen het over hetzelfde hebben. Als maar een iemand het er over heeft, dan is het vast niet waar. Als meerdere mensen hetzelfde vertellen klopt het wel.”

Dat blijkt niet altijd het geval te zijn, omdat mensen vaak iets kopiëren of doorsturen, zonder zelf te hebben gecheckt of iets wel waar is. “Eigenlijk moet je nieuws 10 keer checken en kijken of meerdere gerenommeerde nieuwssites hetzelfde bericht brengen. Wie heeft daar nu tijd voor? Daarom leren wij jullie vandaag een aantal dingen om dit sneller te doen.”

Er ingetrapt
Ze vraagt of de jongeren wel eens in fake nieuws zijn getrapt. Een van hen geeft toe dat hij te snel had gereageerd op een bericht dat een voetballer zou zijn overleden. Dat bleek achteraf niet zo te zijn. Zelf zijn de dames van Beeld en Geluid ook wel eens in fake nieuws getrapt. Het kan iedereen overkomen.

Ze wijzen op pulpnieuws en roddelnieuws dat niet altijd veel kwaad kan. “Pulpnieuws zijn emotionele berichtjes over bijvoorbeeld een schattige puppy. Je klikt er op en dan kom je op een site met heel veel reclame. Zo wordt geld verdiend. Roddelnieuws gaat vaak over beroemde sterren. Het is onzin, overdreven en sensationeel en vaak zijn de feiten niet onderzocht.”

Schadelijk
Vaak is dat pulpnieuws en roddelnieuws niet schadelijk. Fake nieuws kan dat wel zijn. Rond het coronavirus zijn veel fake nieuwsberichten verschenen. Als voorbeeld wordt er een bericht getoond met de kop ‘Virusexpert: Als je elke 15 minuten een paar slokjes water drinkt, voorkom je dat het coronavirus je luchtpijp en longen binnendringt’.

“Vaak is fake nieuws vaag. Waarom staat er geen naam bij de virusexpert? Het bericht eronder blijft ook vaak vaag. En als je nadenkt, dan kan je vaak ook bedenken dat iets niet klopt. Hoezo zou water helpen?” Ook de foto is nietszeggend. Een paar mensen met een glas water die overal gemaakt kan zijn en voor te gebruiken is.

Klopt niet
Een ander bericht dat wordt besproken is dat waarin beweerd wordt dat de vissen en dolfijnen door het coronavirus weer terug zijn in de kanalen in Venetië. “Een klimaatactivist wil dat bericht maar wat graag delen, maar het klopt niet. De foto’s die er bij staan, kunnen ook overal gemaakt zijn. Je ziet niet dat het in Venetië is gebeurd. Dit bericht is niet echt schadelijk, maar geeft wel een verkeerd beeld van de wereld.”

Het kan fout gaan op het moment dat mensen in de politiek dit soort fake nieuws gaan gebruiken. Als voorbeeld wordt een stukje van de uitzending van Lubach getoond. Daarin een Engelstalig bericht dat er in Den Haag bij een test van 5G vogels dood zijn gegaan. In Den Haag was niet getest. Een politicus gebruikte het valse nieuwsfeit wel om zijn standpunt tegen 5G kracht bij te zetten.

WhatsApp
Ook WhatsApp kan schadelijk zijn. Zo worden in India massaal foto’s gedeeld van mensen die kinderen zouden ontvoeren. Dit nieuws was ook niet waar, maar kostte uiteindelijk wel 27 mensen het leven. “Vaak waren dit mensen van een minderheid, van een lagere kaste. Dan is fake nieuws heel erg schadelijk.”

“Fake nieuws maakt vaak mensen bang. Het wordt vaak gebruikt om te polariseren, om twee groepen tegen elkaar op te zetten. Dat kan gaan om voetbalclubs of om mensen die iets anders geloven of van een andere politieke stroming zijn. Het kan paniek zaaien en emotie verspreiden. Het kan heel onschuldig beginnen en dan toch heel gevaarlijk worden.”

Makkelijk
De jongedames van Beeld en Geluid leggen uit dat het tegenwoordig ook heel makkelijk is om fake nieuws te maken. Met faceswap, waardoor je het hoofd van iemand door een ander hoofd kan vervangen, kun je zomaar iemand op een plek laten zijn, waar deze niet was. “Hartstikke leuk, maar het helpt ook om fake nieuws makkelijker te verspreiden.”

In filmpjes kunnen mensen zo uitgewisseld worden en dingen doen of zeggen die niet waar gebeurd of waar zijn. Deze filmpjes heten deep fake video’s. Er worden vervolgens drie filmpjes getoond. Twee zijn er deep fake en een is er echt. De meeste mensen pikken het echte filmpje er makkelijk uit.

Opletten
Er zijn dan ook een aantal dingen waar je op kunt letten. “De kleur van het gezicht wijkt bijvoorbeeld af of iemand knippert niet met zijn ogen. Ook beweegt de mond niet altijd goed mee. Daarnaast lijken de ogen soms heel erg bij de rand van het gezicht te zitten. Dingen die misschien in de toekomst al niet meer te zien zijn, want techniek gaat hard, dat wel.”

Voordat de jongeren nu zelf een fake nieuwsbericht gaan maken, worden nog even een aantal technieken op een rijtje gezet. “Het gaat om emotie, vermommen, bijvoorbeeld als expert, polariseren, iemand in diskrediet brengen of trollen. Dat laatste is mensen continue anoniem belachelijk maken met een fake naam.”

Views
Nu mogen de jongeren zelf aan de slag en op een tablet met zijn tweeën aan de slag. De berichten kunnen ze delen vanaf een speciale site BlikopNederland.nl die door Beeld en Geluid en DROG hiervoor is gemaakt. Bedoeling is dat ze zoveel mogelijk views krijgen. Welk bericht uit de twee workshops het meest getoond is, wint een prijs.

“We gaan nu mensen foppen, maar als ze het bericht lezen, dan krijgen ze een melding te zien.” Die melding gaat als volgt:

NEPNIEUWS Waarom heb jij geklikt?

Bedankt voor de aandacht, maar dit nieuwsbericht is volkomen nep!  Het is zorgvuldig gemaakte onzin door studenten, als onderdeel van een media-experiment door DROG en Instituut Beeld en Geluid. Check de game www.slechtnieuws.nl en kruip zelf ook in de huid van een nepnieuwsmaker!

Nu je hier toch bent, deel een van de berichten op deze site om je vrienden ook bewuster te maken van nepnieuws!

De berichten blijven 24 uur online. “Soms delen mensen ongelezen die berichten en worden ze snel gedeeld. Een fake nieuwsbericht over een hittegolf met 39 graden kreeg zo al snel 800.000 views.

Onder de indruk
Djurre (18) is een van de deelnemers. Hij volgt de workshop al voor de tweede keer, zo onder de indruk was hij van de eerste. “Ik zit veel op sociale media. Ik heb na de eerste workshop al een paar dingen gezien die fake waren. Ik ga mijn vrienden er nu ook op wijzen.”

Hij volgt een bakkersopleiding, richting patisserie. “Ik werk nu even bij groenteboer Appelman, maar we beginnen binnenkort weer met school.” Hij danst bij Laresz en kwam zo in aanraking met het project Jeugd aan Zet en deed ook mee aan de workshops basketbal en kickboksen.

Gevecht
Samen met zijn maatje maakt hij een fake nieuwsbericht met als titel: Gevecht op middelbare school in Huizen. Er zit een beeld bij uit een zomaar gekozen filmpje van een vechtpartij. Ze kunnen er zelf ook nog bij zetten hoeveel het filmpje al is gezien, gedeeld, geliket, ook dat is dus nep. Daarnaast delen ze het met nepprofielen en reageren er via nepaccounts ook op. Hun bericht gaat als een speer.

De andere berichten in het illustere rijtje nepnieuws van deze workshop:
-Wetenschappelijk bewezen: lachgas is goed voor de ontwikkeling
-Geen herfstvakantie voor scholieren in regio Noord
-Middelbare scholen hoogstwaarschijnlijk binnen een week dicht
-Alle grote festivals mogen weer doorgaan
-Een grote gros bankbiljetten besmet met het virus

Dialoog
Wie een van die berichten vrijdag dus voorbij heeft zien komen, weet nu dat het nep is of wist dat al doordat de boodschap van nepnieuws getoond was bij het aanklikken. Wie de winnaar is, dat wordt vrijdag 4 september bekend. Dan is er een dialoog om Jeugd aan Zet af te sluiten.

Hier gaan de deelnemende jongeren dan in gesprek met burgemeester Niek Meijer en wethouder Maarten Hoelscher over onderwerpen die hen bezig houden, zoals het coronavirus, 5G, complottheorieën, Illuminati en de nieuwe wereldorde.