Wat is Autophagie? Ontdek de Geheimen van Celvernieuwing!

Autofagie, afgeleid van het Griekse “auto” (zelf) en “phagie” (eten), is een natuurlijk zelfreinigingsproces van cellen.

“Het verwijst naar het vermogen van het lichaam om zichzelf te reinigen en zijn afval te recyclen”, legt Dr. Monique Quillard, huisarts, uit. Dit fenomeen is ontdekt in de jaren 1960.

In 1963, beschreef de Belgische arts en chemicus Christian de Duve een mechanisme voor de afbraak van eiwitten binnen cellen, dat hij “autofagie” noemde. Hij ontving de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1974.

In 1988, identificeerde Professor Yoshinori Ohsumi door experimenten met bakkersgist het mechanisme van autofagie en toonde aan dat het ook in het menselijk lichaam voorkomt en, bij disfunctie, aan de basis kan liggen van verschillende ziekten. Zijn werk leverde hem op 3 december 2016 de Nobelprijs voor Geneeskunde op. Deze capaciteit bestaat ook bij dieren en planten.

Wat houdt autofagie in?

Autofagie wordt ook wel autolyse of autophagocytose genoemd. Naarmate de tijd verstrijkt, verouderen de cellen in het lichaam. “Wanneer ze te oud worden, worden ze vernietigd of ‘plegen ze zelfmoord’ om plaats te maken voor jongere cellen”, verduidelijkt Dr. Quillard.

“Dit wordt apoptose genoemd. Maar wanneer slechts bepaalde componenten van de cel defect zijn (meestal door vrije radicalen veroorzaakte schade) en vervangen moeten worden, begint het autofagieproces. Met andere woorden, de cel start een zelfreinigingsproces dat erop gericht is al haar beschadigde onderdelen af te breken.” Dit proces verloopt in 4 stappen:

• Het lichaam geeft een signaal aan de cel om haar autofagieproces te starten;
• Een dubbele fosfolipidenmembraan vormt zich rond het beschadigde deel om een autophagosome te creëren;
• Een lysosoom, de “cellulaire vuilnisbak” wiens rol het is om de meeste biologische macromoleculen af te breken, verbindt zich met de autophagosome;
• Het enzym van het lysosoom breekt dit “cellulaire afval” af. Wat overblijft wordt dan gebruikt als energiebron. Bijvoorbeeld, een eiwit wordt afgebroken tot aminozuren die opnieuw gebruikt kunnen worden om nieuwe eiwitten te vormen. De cel recycleert zo haar eigen afval.

“Wanneer dit werk voltooid is, kan het lichaam het vernieuwingsproces starten om de vernietigde elementen te vervangen. De cellulaire werking wordt zo geoptimaliseerd. Dit is hoe het lichaam zichzelf repareert en zich vernieuwt in de loop van de tijd”, benadrukt de dokter.

Wat is het belang van autofagie?

Het speelt een belangrijke rol in verschillende lichaamsfuncties:

• Het is zeer nuttig voor het immuunsysteem. Door dit fenomeen kunnen ziekteverwekkers of vreemde stoffen die in de cel zijn binnengedrongen, onschadelijk worden gemaakt;
• Het bevordert de aanpassing en het overleven van cellen onder stressvolle omstandigheden;
• Het verbetert de werking van neuronen. “Omdat mitochondriën bijzonder actief zijn in deze cellen, speelt hun vernieuwing een essentiële rol bij het voorkomen van te veel oxidatieve stress en degeneratie”, zegt Dr. Quillard.
• Omdat het energie aan het lichaam levert, maakt autofagie overleving mogelijk in tijden van hongersnood.

Wat gebeurt er als dit fenomeen verkeerd gaat?

Dit fenomeen neemt echter natuurlijk af met de leeftijd. Het kan ook worden vertraagd door een slechte levensstijl (gebrek aan lichaamsbeweging, te rijk dieet, slechte slaapkwaliteit…).

“Maar wanneer dit proces slecht verloopt, hopen defecte celcomponenten zich op in het lichaam”, merkt Dr. Quillard op. Onderzoekers denken dat deze ophoping van beschadigde cellen bijdraagt aan de ontwikkeling van verschillende ziekten, waaronder kankers.

De reden? Volgens wetenschappers, naarmate cellen ouder worden, ontdoen ze zich van reactieve deeltjes, genaamd “vrije radicalen”. Deze kunnen een andere cel beschadigen, genetische mutaties veroorzaken die potentieel kankerverwekkend zijn en zo van cel tot cel… Maar een defecte autofagie kan ook verantwoordelijk zijn voor auto-immuunziekten zoals lupus, reumatoïde artritis, psoriasis, diabetes type 1 of zelfs multiple sclerose.

“Het kan ook leiden tot de ontwikkeling van cardiovasculaire en nierziekten, evenals neurodegeneratieve ziekten zoals Alzheimer, Parkinson, de ziekte van Huntington of de ziekte van Charcot, omdat is aangetoond dat het gemeenschappelijke punt in al deze ziekten de ophoping van eiwitaggregaten in de neuronen is, wat leidt tot hun disfunctie of dood”, preciseert Dr. Quillard.

Hoe kan autofagie worden verbeterd?

Het stimuleren van autofagie zou dan een oplossing zijn om onze cellen langer in goede staat te houden. Hierdoor zouden ziekten op afstand gehouden kunnen worden en onze levensduur verlengd. Als deze wetenschappelijke en medische hypothese correct blijkt, zou het misschien mogelijk zijn om het verouderingsproces te vertragen en bepaalde ziekten te stoppen.

In afwachting dat de geneeskunde manieren vindt om dit mechanisme te optimaliseren, blijkt dat dit fenomeen gestimuleerd kan worden wanneer het lichaam wordt blootgesteld aan aanzienlijke stress. Maar niet elke stress! Onder de stressfactoren die dit natuurlijke mechanisme het meest kunnen stimuleren, is het beoefenen van een fysieke activiteit, met name duursporten (hardlopen, snelwandelen, langlaufen, aerobics, fietsen…).

Vasten zou ook deugden hebben op autofagie: door het lichaam tijdelijk van voedsel te onthouden, gaat het interne bronnen gebruiken. “Het begint met het voeden van alles wat overbodig is, om de energie te krijgen die het niet krijgt van voeding. De glucosevoorraden in de spieren en de lever en de vetcellen worden dan gebruikt. Dan is het de beurt aan de beschadigde celstructuren en dat is waar autofagie begint”, legt Dr. Quillard uit.

Ten slotte zou het aannemen van een dieet laag in koolhydraten en rijk aan goede vetten (die aanwezig zijn in zaden, oliehoudende vruchten, avocado, plantaardige oliën, vette vis…) ook een voordeel zijn omdat het een lichte ketose veroorzaakt.